Woningcorporaties staan voor een grote opgave: in 2040 moeten alle sociale huurwoningen aardgasvrij zijn. In veel wijken wordt gekozen voor stadswarmte als geschiktste optie, maar voordat een complex daadwerkelijk verduurzaamd kan worden, moet 70 procent van de bewoners instemmen met de plannen. Dat gebeurde in de Gentiaanbuurt in Noord onder de belofte dat de prijs voor stadswarmte niet duurder zou zijn dan gas, maar nu hebben ze daar te maken met een prijsstijging van honderden euro’s. “Leg je de rekening echt neer bij de armste Amsterdammers?”
Sinds vorig jaar woont Lianne Verhaar in de Gentiaanbuurt in Noord. Toen woningcorporatie Ymere aankondigde haar oude woning in de Van der Pekbuurt te gaan renoveren, kreeg ze de optie om met urgentie te verhuizen naar een nieuwe woning. Ze koos voor een gerenoveerde woning in de Gentiaanbuurt.
Het huis is aangesloten op stadswarmte, een netwerk van ondergrondse leidingen waar warm water doorstroomt. In Amsterdam wordt voornamelijk de warmte gebruikt die vrijkomt bij afvalverbranding en bij de biomassa- en elektriciteitscentrales. Amsterdam wil in 2040 al aardgasvrij zijn, en stadswarmte wordt voor veel wijken gezien als de geschiktste oplossing.
“Op zich is er niet zoveel anders aan als gas in je huis. De radiotoren zijn groter, maar het systeem werkt. De ervaring is echter dat het duurder is dan aardgas was”, vertelt Verhaar. “Eigenlijk was de afspraak die we voor de renovatie maakte met Ymere dat stadswarmte nooit duurder zou zijn dan aardgas.”
“Leg je die rekening dan bij de armste mensen in Amsterdam?”
Maar de realiteit is dus anders. Bewoners betalen namelijk een vaste prijs aan Vattenfall , de enige leverancier van stadswarmte, bovenop de daadwerkelijke gebruikskosten. Dat vastrecht is op dit moment 800 euro per jaar, de maximale toegestane prijs. Hoewel de variabele prijs voor gebruik dus minder kan zijn dan bij gas, zijn de vaste jaarlijkse kosten voor warmtenet vele malen hoger.
Verhaar: “Dat een rekening dan zo gigantisch stijgt voor sociale huurders, 800 tot 1000 euro per jaar, valt niet te begrijpen. Vattenfall zegt dat ze deze kosten maken om het warmtenet aan te leggen en voor innovatie. Maar leg je dan die rekening bij de armste mensen in Amsterdam?”.
Bewoners in protest
Het is een van de redenen waardoor Kirsten Zimmerman, secretaris van de huurdersvereniging Van der Pekbuurt, al jarenlang strijdt tegen de komst van stadswarmte in hun buurt. In 2018 hoorde ze dat de gemeente voornemens was om de buurt aan te sluiten. Ze gingen meteen in protest, maar het lijkt erop dat de plannen voor stadswarmte uiteindelijk toch doorgevoerd zullen worden.
“Het leek mij al vrij snel een slecht idee”, vertel Zimmerman. “Ook om de energiebron: het verbranden van huisvuil en biomassa, dat zijn gewoon bomen. En dan wordt het ook nog eens geïmporteerd uit het buitenland.”
“Je betaalt vastrecht nog voordat je iets gestookt hebt. De kosten zijn enorm hoog, en dan zegt Ymere wel dat het niet meer zal kosten dan anders”, aldus Zimmerman. “Ik vind het een heel raar proces, daar zit dan vijftien jaar aan vast.” Voor de Van der Pekbuurt waren meerdere opties, waaronder het verkrijgen van warmte van het water uit het IJ. Volgens Zimmerman de meeste geschikte keuze: “Maar niemand wil er aan beginnen. De gemeente niet, Ymere niet. Het lijkt wel doorgestoken kaart, alsof het per se stadswarmte moet worden.”
Dat de bewoners tegen zijn, maakt het lastig voor woningcorporatie Ymere. De corporaties hebben namelijk de verplichting gekregen om al hun woningen aardgasvrij te maken voor 2040, maar alleen wanneer 70 procent van de bewoners van een blok voor is, kan een renovatie beginnen. Dat percentage wordt lang niet altijd behaald, hoewel Zimmerman vreest dat het in de Van der Pekbuurt zomaar kan gebeuren.
“Mensen wonen hier in oude, beschimmelde woningen. Als zij de optie krijgen voor een gerenoveerde woning, of dat ze mogen verhuizen met urgentie, dan doen ze dat. Vattenfall heeft hier ook al van alles aangelegd. Maar het gevolg, zien we nu, is dat er mensen in de Gentiaanbuurt zitten die tegen enorme kosten aanlopen. En we wisten dat dat zou gebeuren.”
Hoewel Gentiaanbuurt-bewoner Verhaar zelf niet verwacht in de financiële problemen te komen omdat ze bewust is van de stijging en er dus rekening mee kan houden, vreest ze voor haar buurtbewoners. “Ik denk aan de mensen die het niet zien aankomen, die plots een rekening binnenkrijgen. Mensen met een groot gezin die veel water gebruiken. Oudere bewoners die de verwarming op 21 hebben staan.”
“Je gaat mensen de wijk uitdrijven omdat ze straks hun energierekening niet kunnen betalen”
Bij stichting !Woon, waar huurders terechtkunnen voor vragen of begeleiding, komen er ook veel vragen binnen over stadswarmte, en dan met name over de kosten. Hielke Ploeg, programmaleider team Aardgasvrij, weet hoe complex het is. “De prijs tussen warmte en gas wisselt, en is de afgelopen twee jaar enorm geschommeld. Daarom weet je nooit echt wat er gaat gebeuren qua prijs en waar je aan toe bent.”
Volgens hem is isolatie de beste manier om te besparen, maar door het hoge vastrecht van stadswarmte op dit moment gaat dat niet op. “Dan kun je wel minder gebruiken, maar heb je toch hogere kosten. Daar moet nu het gesprek over gevoerd worden, voor de mensen die nu financieel in de knel komen.”
Ymere geeft huurders met stadswarmte wel een korting, tussen de honderd en tweehonderd euro. Dat dekt niet de kosten voor het vastrecht. Verhaar zegt zich genaaid te voelen door Ymere en vindt een compensatie eerlijk. “Ze leggen ons dit op, ze beloven dat het allemaal goed gaat komen, en nu het niet goed komt, moeten we het maar uitzoeken. Zo werkt het toch niet?”
Volgens Ploeg van stichting !Woon is het juist nu van groot belang dat de corporaties, bewoners, de gemeente en Vattenfall goed met elkaar blijven communiceren. Over de zorgen die er zijn, maar ook om uit te leggen waarom stadswarmte de beste optie zou zijn voor een buurt. “En mocht je in de knel komen qua financiën, zoek dan hulp bij een buurtteam.”
Grens opzoeken
De Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties laat weten dat ze alleen verder willen met het uitrollen van stadswarmte als de kosten voor bewoners minimaal hetzelfde blijven als ze nu betalen. Ze zeggen onaangenaam verrast te zijn met het bericht van Vattenfall om het vastrechttarief fors te verhogen. Het is niet conform de gemaakte afspraken, en dus gaan ze in gesprek.
Ymere laat weten dat vanwege de energiecrisis en inflatie de prijzen voor iedereen zijn verdubbeld, ook voor huishoudens met stadswarmte. Ze zien dat Vattenfall de grens opzoekt van wat ze bewoners maximaal in rekening mogen brengen en gaan samen met andere Amsterdamse corporaties, in overleg met de gemeente, Vattenfall hier stevig op aanspreken.
Vattenfall zegt alle regels te volgen, en dat het vastrecht nodig is om alle kosten te dekken. “Helaas zijn de kosten momenteel dusdanig dat wij voor onze warmtenetten op het maximum komen dat door de ACM is vastgesteld. De ACM ziet toe dat een warmteklant niet meer betaalt dan een klant met aardgas.”
Verschenen op AT5 op 21 januari 2024 door Lotte Rigter